سواد رسانه ای یا (Media literacy) مجموعهای از مهارت های قابل یادگیری است که به توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیامهای رسانهای اشاره دارد. و یک مهارت ضروری در دنیای امروزی به شمار میرود. یا به زبان ساده تر علمی است که فرد، برای استفاده از محتوا و پیام های رسانه ای مجبور به فراگیری آن است.
سرفصل ها
جلسه اول: ما و رسانه
جلسه دوم: پیام همبرگری
جلسه سوم: پنجگانه سواد رسانه ای
جلسه چهارم: فرستنده و جریان شناسی رسانه ها
جلسه پنجم: رسانه شناسی و تفاوت رسانه ها
جلسه ششم: شناخت پیام و ویژگی های محتوا
جلسه هفتم: شناخت مخاطب
جلسه هشتم: مخاطب منفعل و فعال
جلسه نهم: تاثیر زمان و مکان و فرهنگ در تولیدات رسانه ای - زندگی دوم و دو جهانی شدن
جلسه دهم: فنون تولید محتوا (1)- بازنمایی و کلیشه ها
جلسه یازدهم: فنون تولید محتوا (2)
جلسه دوازدهم: رژیم مصرف رسانه ای و سبک زندگی
ضرورت سواد رسانه ای
نداشتن سواد رسانه باعث می گردد تا عامه مردم بدون تحقیق و با خواندن مطالب دروغ و فاقد ارزش علمی، تحت تاثیر قرارگرفته و عملا مورد سواستفاده ی افکار و رفتار صاحبان سیاست و کلاه برداران حرفه ای قرار گیرند. در هرصورت می توان دریافت که عملا بی سوادی در حوزه رسانه خطرناک تر از نداشتن سواد خواندن و نوشتن خواهد بود.
تاریخچه سواد رسانه ای
اولین بار متفکر کانادایی "مارشال مک لوهان" واژه "سواد رسانه ای" را بکار برد و نوشت:
" زمانی که دهکدۀ جهانی تحقیق یابد، لازم است انسان‌ها به سواد جدیدی بنام سواد رسانهای دست یابند."
تدوین درسی، با عنوان سواد رسانه ای برای اولین بار در کشور کانادا و در مدارس این کشور اتفاق افتاد؛ تا از طرف نظام آموزش و پرورش این مطلب برای دانش آموزان تفهیم گردد. پس می توان تاریخچه سواد رسانه ای را برای اولین بار در این کشور جست و جو کرد.
وجوه مختلف سواد رسانه ای
الف) رژیم مصرف و سواد رسانه ای:
معمولا با شنیدن کلمه‌‌ی رژیم، یاد رژیم غذایی می‌افتیم که دکترهای تغذیه می‌دهند و این که در رژیم ما، چه چیزهایی ممنوع شده است و نباید خورده شود. این ذهنیّت کامل نیست؛ چراکه رژیم غذایی معنایش فقط نخوردن بعضی خوردنی‌ها نیست، بلکه درست خوردن است.
ما چه خیلی لاغر باشیم و بخواهیم چاق شویم و چه خیلی چاق باشیم و بخواهیم لاغر شویم، باید رژیم غذایی داشته باشیم؛ یعنی بایست برنامه‌‌ی غذایی خودمان را اصلاح کنیم.
پس رژیم، در واقع یک برنامه است؛ برای این‌که هم نظم داشته باشیم و هم درست استفاده کنیم. و رژیم مصرف رسانهای، یعنی چگونه از رسانه‌ها درست و به اندازه استفاده کنیم بصورتی که آسیب‌هایش به حدّاقل، و بهره وری ما از رسانه به حدّاکثر برسد.
پس تعیین میزان و نحوه مصرف محتواهای رسانهای از منابع رسانهای گوناگون را رژیم مصرف رسانه ای میگویند.
ب) تفکر انتقادی و سواد رسانه ای:
مهارتی است که می آموزد، چگونه با نگاه انتقادی به استفاده از محتواهای رسانه ای اقدام نماییم.
هریک از ما، پس از مشاهده تصاویر و شنیدن اخبار از رسانه ها، ناخودآگاه تفسیری از آن در ذهن خود می پرورانیم. و اگر هوشیارانه عمل کنیم، باید به سراغ رسانه ای دیگر رفته و خبر را از دریچه آن نیز بررسی کنیم.
برخی از مهارت های تفکر انتقادی که در بحث سواد رسانه ای کاربرد فراوان دارد، عبارتند از: " جستجوی یک بیان روشن از موضوع یا سوال ، استفاده و ذکر منابع معتبر، انعطاف پذیر و بدون تعصب بودن ، در نظر گرفتن موقعیت کلی ، در نظر گرفتن نکته اصلی ، از یاد نبردن مساله اصلی ، جستجوی شقوق مختلف یک مساله و ... "
هر چه سواد رسانه ای ما بیشتر باشد ، در فهم و نقد فرایندهای مذکور موفق تر و دقیق تر خواهیم بود و استفاده و بهره مندی ما از سپهر رسانه ها ، هوشمندانه تر می گردد. لذا " تفکر انتقادی " ، لازمه ی سواد رسانه ای است و این همان چیزی است که دشمنان ما از آن هراس دارند و سعی می کنند تا با تحمیق توده ها با بهره گیری از ظواهر و جذابیتهای تکنیکی و هنری و ابعاد سرگرم کننده رسانه ها ، ما را از تفکر در کنه پیامهای رسانه ای دور نگه دارند.
ج) تجزیه و تحلیل لایه های پنهان محتوا در سواد رسانه ای:
تجزیه و تحلیل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ... لایه های پنهان محتواهای رسانه ای، که در نگاه اول قابل مشاهده نیستند.
خیلی از اوقات وقتی که مشغول تماشای فیلم و یا سریالی هستیم؛ ذهن ما در نگاه اول، پیام اولیه ی این محتوا را دریافت میکند. و این در حالیست که ساختار رسانه ها به صورت لایه ای است و تنها در یک بخش خلاصه نمیشود. به عنوان مثال نحوه تدوین سکانس ها، موسیقی پس زمینه، استفاده از رنگ های مختلف در موقعیت های مختلف، زاویه دوربین و ... همه از مواردی است که در عین معنادار بودن از پیام های ظاهری محتوا به حساب نمی آیند.
پنج سؤال کلیدی سواد رسانهای
|
در کدام فرهنگ تولید کرده است؟ |
از چه طریقی؟ |
به چه دلیل؟ |
برای چه کسی؟ |
این محتوا را چه کسی؟ |
|
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
سواد رسانه ای برای کودک و نوجوان
سواد رسانه ای به کودکان و نوجوانان آموزش می دهد که چگونه از خود در برابر آسیب ها و مخاطرات احتمالی که در شبکه های اجتماعی و یا رسانه های گروهی وجود دارد محافظت کنند.
سواد رسانه ای و فنون اقناع
اقناع یا متقاعدسازی کوششی است برای تغییر باورها، نگرش‌ها و رفتار مردم؛ به صورتی که ترغیب شوندگان احساس می‌کنند که موافق میل خود، اهداف و رهنمودهای تعیین شده را انجام می‌دهند. اقناع، بسته به نیت ترغیب کننده، و روش هایی که برای ترغیب دیگران استفاده میکند، میتواند مثبت یا منفی باشد.
یاد گرفتن زبان اقناع از مهمترین مهارت های سواد رسانه ای است و فردی که میداند رسانه ها چطور، و به چه روش هایی سعی در متقاعد سازی دیگران دارند، تا به چیزی اعتقاد پیدا کرده، یا کار خاصّی را انجام دهند، بهتر و با چشمان بازتر میتوانند تصمیم بگیرند.
برخی از فنون پر کاربرد در اقناع عبارتند از:
- ادعّا
- مقایسه
- تطمیع
- تهدید
- تکرار
- شعر
- طنز
- تداعی معانی
- گواهی و اقرار اشخاص برجسته
- استفاده از نمادها
آشنایی با تاریخچه سواد رسانه و ضرورت دانستن سواد رسانه ای ، وجوه مختلف سواد رسانه ای و سوالات کلیدی که در بحث سواد رسانه باید بدانید